Ιφιγένεια η εν Αυλίδι: η σωτηρία της Ιφιγένειας

   Στο ομώνυμο έργο του Ευριπίδη, ο Αγαμέμνονας καλεί την Ιφιγένεια στον ακούσιο θάνατό της με το πρόσχημα ότι πρόκειται να παντρευτεί τον Αχιλλέα. Και η Κλυταιμνήστρα γυρίζει και λέει στον Αχιλλέα: «Αν το παιδί μου πεθάνει, θα 'ναι κακός οιωνός για όποιον γάμο κάνεις στο μέλλον. Φυλάξου!» Έτσι, με δυο κουβέντες τον βάζει σε μια ανυπόφορη κατάσταση στην οποία αν ο Αχιλλέας υποπέσει, θα είναι καταραμένος για την υπόλοιπη ζωή του. Και όντως, όπως λέει ο Καλάσσο, από εκείνη τη στιγμή όλοι οι έρωτες του Αχιλλέα ήταν βουτηγμένοι στο αίμα.

   Ταυτόχρονα, ο Αγαμέμνονας έχει βάλει την κόρη του, την Ιφιγένεια σε μια εξίσου ανυπόφορη κατάσταση, γιατί αν δεν δεχτεί τη θυσία της θεληματικά, όχι μόνο θα πεθάνει, αλλά θα ατιμωθεί η ίδια και μαζί της ολόκληρη η Ελλάδα. «Βαρβάρων δ´ Ἕλληνας ἄρχειν εἰκός, ἀλλ´ οὐ βαρβάρουςἙλλήνων· τὸ μὲν γὰρ δοῦλον, οἱ δ´ ἐλεύθεροι.» Είναι σωστό να κυβερνούν οι Έλληνες βαρβάρους κι όχι οι βάρβαροι τους Έλληνες. Γιατί οι μεν αντιπροσωπεύουν τη σκλαβιά, οι δε όμως την ελευθερία.

Αυτό το ανυπόφορο δίλημμα-σταύρωση η Ιφιγένεια το υπερβαίνει αποδεχόμενη εκούσια αυτό που της ετοιμάστηκε ακούσια, γιατί, όπως λέει και ο Καλάσσο, η τελειότητα του πληρώματος απαιτεί τη θυσία. Ας σημειωθεί εδώ ότι και ο ίδιος ο Αγαμέμνονας αντιμετώπισε το ίδιο δίλημμα και αναγκάστηκε να αρνηθεί τον εαυτό του, αποδεχόμενος τη θυσία της κόρης του, ενώ ο αδερφός του Μενέλαος που επέμενε στη θυσία της Ιφιγένειας, αρνήθηκε και αυτός τον εαυτό του και επέλεξε στο τέλος αυτή να μην θυσιαστεί.

Η μόνη που επέμεινε μέχρι τέλους στην εγωιστική της θέση, με τραγικές συνέπειες για την ίδια και τους άλλους (βλ. τον Αχιλλέα, για παράδειγμα), ήταν η μεγαλύτερη φόνισσα της Ελληνικής ιστορίας, η Κλυταιμνήστρα.

Οι γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας

  

 Δεν νομίζω ότι έχω διαβάσει πιο σαγηνευτικό βιβλίο από τους Γάμους του Κάδμου και της Αρμονίας του Ρομπέρτο Καλάσσο. Με είχε καταγοητεύσει όταν το είχα πρωτοδιαβάσει πρίν από δέκα χρόνια και ακόμα περισσότερο τώρα. Με περισσή μαεστρία και ακόμα περισσότερη ποιητική και φιλοσοφική ευφυία, ο Καλάσσο πιάνει τα νήματα της ελληνικής μυθολογίας και την υφαίνει ξανά από την αρχή. Αντλώντας από πάμπολλες πηγές, πολλές από αυτές ελάχιστα γνωστές (όπως π.χ. τα Διονυσιακά του Νόννου) ο συγγραφέας πλέκει και συσχετίζει αρχαιοελληνικούς μύθους, ιστορίες και αποσπάσματα -και τις διαφορετικές εκδοχές αυτών- ξανά και ξανά ρίχνοντας φως στα μονοπάτια που τους γέννησαν. Η ιδιαιτερότητα του βιβλίου έγκειται όχι στο ότι πρόκειται για ένα βιβλίο ελληνικής μυθολογίας, αλλά  στο ότι μέσα από τις σελίδες του προβάλλει η συνολικότερη εικόνα της ελληνικής μυθολογίας, με τρόπο που κάποιες φορές είναι φιλοσοφικός, άλλες ψυχαναλυτικός, αλλά πάντα βαθιά ποιητικός. Διαβάζοντας τους Γάμους του Κάδμου και της Αρμονίας (που σημειωτέον κυκλοφόρησε στα Ιταλικά το 1988) υποχρεώνεσαι να αναθεωρήσεις πολλές από τις ιδέες που είχες σε σχέση με τους αρχαίους. Και με αυτό τον τρόπο, αυτό που προβάλλει μέσα από αυτές τις σελίδες δεν είναι τίποτα άλλο παρά το αφάνταστο κάλλος της Ελληνικής Ψυχής. Ίσως αυτό να ώθησε τον Γκορ Βιντάλ να χαρακτηρίσει τους Γάμους του Κάδμου και της Αρμονίας ως «ένα τέλειο έργο που όμοιό του δεν υπάρχει» και τον Τζόζεφ Μπρόντσκυ να το θεωρεί ως «το είδος του βιβλίου που θα συναντήσει κανείς μόνο μία ή δύο φορές στη ζωή του».
  Κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γνώση και Καστανιώτη. Με απογοήτευσε λίγο η ελληνική μετάφραση, η οποία υστερούσε ως προς την ποιητικότητα του πρωτοτύπου. Δυστυχώς, απ' ό,τι βλέπω έχει εξαντληθεί. Ψάξτε το σε βιβλιοθήκη, στο πρωτότυπο ή σε ξένη μετάφραση, ει δυνατόν.

Διονυσιακά

«Στην τρίτη πλάκα, όπου βρίσκεται ο Λέων και η Παρθένος, θα διαβάσεις που θα γεννηθεί του κρασιού ο καρπός. Και από την τέταρτη όπου είναι ζωγραφισμένος ο Γανυμήδης το γλυκό νέκταρ ν' αντλεί και να σηκώνει κύπελλο στο χέρι, από αυτήν θα μάθεις ποιος θα είναι των σταφυλιών το αφεντικό»

Νόννου, Διονυσιακά, ΙΒ' Ραψωδία,

Η ζωοφόρος και τα φωνήεντα της Ελληνικής γλώσσας

    Ψάχνοντας τον κατάλογο μιας πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης παρατήρησα ότι εκεί που ο τίτλος του βιβλίου χρησιμοποιούσε τον τύπο «ζωφόρος», ο βιβλιοθηκάριος είχε γράψει εκ παραδρομής «ζωοφόρος». Πολλοί αναρωτιούνται ποιο είναι το σωστό. Το λεξικό της κοινής νεοελληνικής του Τριανταφυλλίδη δέχεται και τους δύο τύπους. Η λέξη ετυμολογείται από το ελληνιστικό ζωιοφόρος (το ωμέγα έχει υπογεγραμμένη, είναι ούτως ή άλλως μακρύ και φυσικά ως καταχρηστικός δίφθογγος το ωι είναι μακρύ). Το πρώτο συνθετικό προέρχεται από τα ζάω-ζῶ. Μακρύ και μεγάλο ο. Άρα, δεν θα πρέπει να μας κάνει εντύπωση που ενστικτωδώς επιλέγουμε να γράψουμε και να προφέρουμε ζωοφόρος και όχι το αφύσικο και κοφτό ζωφόρος.

   Αυτή είναι και η απάντηση σε όσους μιλούν για πέντα φωνήεντα στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα, επιλέγοντας να ταυτίσουν το ωμέγα και το όμικρον με τον επονομάζομενο φθόγγο /ο/.

Αρχαία Ελληνική Βιβλιοθήκη σε μετάφραση

Κάποια βασικά κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στο διαδίκτυο:

• Μια εξαιρετική συλλογή με τα άπαντα των κλασικών σε γαλλική μετάφραση στον δικτυακό τόπο του Philippe Remacle.
• Μια εξίσου εξαιρετική συλλογή για την Ελληνική μυθολογία, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, πλήρες μυθολογικό λεξικό και τις αντίστοιχες παραθέσεις από τα πρωτότυπα κείμενα, εικονογραφημένα με αρχαία ελληνικά αγγεία, και μια εξαιρετική βιβλιοθήκη κειμένων σε αγγλική μετάφραση (από Όμηρο και Ησίοδο μέχρι Απολλώνιο Ρόδιο & Νόννο) στον δικτυακό τόπο theoi.com του Aaron Atsma.
• Μια πολύ ωραία συλλογή αρχαίων ελληνικών κειμένων στο πρωτότυπο και σε μετάφραση, στον Μικρό Απόπλου. 
• Και αρκετό υλικό στην Πύλη για την Ελληνική γλώσσα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το τμήμα για την αρχαία λυρική ποίηση.

Η κλαίουσα Καρυάτιδα

«Έστω λοιπόν δυο βράχοι που κείτονται κοντά ο ένας στον άλλο, ο ένας έχοντας μείνει ακατέργαστος και χωρίς καλλιτεχνική επεξεργασία, ο άλλος όμως δαμασμένος μέσω της τέχνης ώστε να γίνει άγαλμα θεού ή κάποιου ανθρώπου, και μάλιστα ενός θεού ή κάποιου ανθρώπου, και μάλιστα ενός θεού όπως της Χάριτος ή κάποιας Μούσας, κι ενός ανθρώπου όχι οποιουδήποτε, αλλά ενός τον οποίο δημιούργησε η τέχνη βάσει όλων των ωραίων ανθρώπων - ε λοιπόν ο βράχος που μέσω της τέχνης οδηγήθηκε στην ωραιότητα της μορφής, εμφανίζεται ως ωραίος όχι επειδή είναι βράχος (αλλιώς θα ήταν και ο άλλος εξίσου ωραίος), αλλά δυνάμει της μορφής που του πρόσφερε η τέχνη.»

(Πλωτίνος, 5η Εννεάδα, Περί του νοητού κάλλους, μτφρ.Γιάννη Τζαβάρα)

Έτσι λέει ο Πλωτίνος και διαβάζοντάς τα αναρωτιέμαι κι εγώ με τη σειρά μου: μήπως η Καρυάτιδα τελικά δεν κλαίει; Μήπως μας φαίνεται εμάς ότι κλαίει;

Για τις επιλογές και το παρόν

Πολλοί από εσάς αισθάνονται ότι θα μπορούσαν να καταφέρουν πολύ σπουδαιότερα πράγματα σ' αυτή την πορεία αν είχαν άλλες ευκαιρίες: μεγαλύτερο ή μικρότερο σπίτι, διαφορετικό περιβάλλον, αν είχαν παντρευτεί άλλο άτομο, αν είχαν περισσότερα χρήματα, αν είχαν περισσότερη άνεση. Έχετε και πρέπει να το συνειδητοποιήσετε, εκείνες ακριβώς τις καταστάσεις και το περιβάλλον όπου μπορείτε να μάθετε τα περισσότερα πράγματα, να βιώσετε τα καλύτερα μαθήματα και ν' ανοιχθείτε προς τις ανώτερες καταστάσεις. Έχετε το σώμα και τις συνθήκες που σας ταιριάζουν για ν' αναπτύξετε το θείο κομμάτι σας. Έχετε τους κατάλληλους ανθρώπους και την κατάλληλη εργασία για να μπορέσετε να βαδίσετε το επόμενο βήμα προς το Θεό. Μέχρις ότου αντιληφθείτε το ουσιαστικό αυτό γεγονός και με χαρά υπηρετήσετε και προσφέρετε αγάπη μέσα στο σπίτι σας, δεν θα μπορέσετε να σημειώσετε πρόοδο. Μέχρι να διαβείτε το μονοπάτι της ζωής με χαρά, με ευτυχία, με σιγή και χωρίς αυτολύπηση και μιζέρια στο περιβάλλον σας, κανένα άλλο μάθημα ή ευκαιρία δεν θα σας δοθεί. Θα γυρίζετε στα ίδια και τα ίδια, κι ας πιστεύετε ότι προχωράτε.

Γ.Δ. Βουλούκος

Ο Πλωτίνος και το μυστικό του χρυσού άνθους

Γράφει ο Πλωτίνος στις Εννεάδες του όσον αφορά τη φύση του Νου (που δεν ταυτίζεται με το λογιζόμενο μέρος της Ψυχής) και πώς αυτός γεννήθηκε από το Ένα:

«...Αλλά το Ένα δεν είναι νούς. Πώς τότε γεννά τον νου; Επειδή γυρνώντας προς τον εαυτό του, βλέπει - αυτή η όραση είναι ο νους.» (V.1.7)

«...μόλις συντελεστεί η γένεσή του, επιστρέφει προς το ένα και πληρούται, και με το να βλέπει προς εκείνο γίνεται νους.» (V.2.1)

«Κάποιος γίνεται νους ο ίδιος όταν αφήνει όλα τα άλλα που του ανήκουν και βλέπει τον νου μέσω του νου και τον εαυτό του μέσω του εαυτού του. Που σημαίνει ότι ως νους βλέπει τον εαυτό του.» (V.3.4)

Μια ανάλυση την έννοιας του νου στον Πλωτίνο πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο διατριβής και πολλής σκέψης. Αυτό στο οποίο όμως που αξίζει να σημειωθεί είναι το γεγονός ότι οι ιδέες που εκφράζει παραπάνω ο Πλωτίνος είναι ουσιαστικά ταυτόσημες με τις ιδέες που παρουσιάζονται από έργα και φιλοσόφους της Ινδίας και της Κίνας, όπως ο Ραμάνα Μαχάρσι της Αντβαίτα Βεντάντα ή το εγχειρίδιο Κινέζικης αλχημείας και διαλογισμού με τον τίτλο "Tο μυστικό του χρυσού άνθους" (The Secret of the Golden Flower) που έκανε γνωστό στη Δύση ο Ρίχαρντ Βίλχελμ και ο Καρλ Γιούνγκ.  

Πράγματι, η βασική μέθοδος του Ραμάνα Μαχάρσι για την κατάκτηση της αυτογνωσίας είναι η συνεχής και επίμονη στροφή της προσοχής (θέασης-όρασης) στην πηγή του νου, την πηγή της επίγνωσης. Η μέθοδος είναι γνωστή ως Άτμα Βικάρα ή Self-Inquiry.

To "Μυστικό του χρυσού άνθους" σύμφωνα με τη νέα μετάφραση που έκανε ο σινολόγος Τόμας Κλήρυ (Thomas Cleary) χρησιμοποιεί ακριβώς την ίδια μέθοδο όπου το φως της προσοχής στρέφεται στην πηγή του ("turning the light around" στην μετάφραση του Cleary), γυρνάει δηλαδή πίσω και βλέπει.

Αν και αξιοσημείωτο, είναι γνωστό ότι οι ίδιες ιδέες έχουν συλληφθεί και εκφραστεί από διαφορετικούς νόες σε διαφορετικά μήκη και πλάτη της γης και σε διαφορετικές εποχές. Κι αυτό γιατί η αλήθεια είναι μία. Είναι ωραίο όμως βρίσκει κανείς στη δική του την παράδοση αυτά που σήμερα πολλοί ψάχνουν σε εξωτικές τοποθεσίες και αναγνώσματα.

Όπως λέει και ο Πλωτίνος «πρέπει λοιπόν αν πρόκειται να υπάρξει αντίληψη των κατ' αυτό τον τρόπο παρόντων στοιχείων, να στρέψουμε προς τα έσω την αντιληπτική μας δύναμη και να την κάνουμε να δώσει την προσοχή της εκεί. Όπως όταν κάποιος περιμένει ν' ακούσει τη φωνή που θέλει ν' ακούσει, απομακρύνεται από τους άλλους ήχους, εντείνοντας την ακοή του προς εκείνο που όταν πλησιάσει είναι το ωραιότερο άκουσμα, έτσι κι εδώ πρέπει ν' αφήσουμε τα αισθητά ακούσματα, παρεκτός στον βαθμό που είναι αναγκαίο να τ' ακούμε και να διατηρήσουμε την αντιληπτική δύναμη της ψυχής καθαρή και έτοιμη να ακούσει τους άνω φθόγγους» (V.1. 12)